Koolmonoxide – een onderschat gevaar

Koolmonoxide, aangeduid met CO, ook wel koolstofmonoxide of kooldamp genoemd bestaat uit koolstof (C) en zuurstof (O). Het is een kleurloos, smaakloos en reukloos giftig gas. Dat is tevens de reden dat het als bijnaam ‘sluipmoordenaar’ heeft, je ruikt, ziet en proeft het dus niet, waardoor je niet in de gaten hebt dat je het inademt, totdat je ziek wordt of erger.

Hoe ontstaat het?

Koolmonoxide ontstaat bij een onvolledige verbranding van bijvoorbeeld gas of hout. Dit gebeurt vooral bij te weinig aanvoer van verse lucht of bij vervuiling of defecten van branders in het toestel. Andere oorzaken zijn een foutieve installatie van het toestel, gescheurde, losgekoppelde, gecorrodeerde of ongeschikte rookgasafvoerkanalen.

Het gevaar van koolmonoxide

CO wordt via de longen snel opgenomen in het bloed. In het bloed hecht het zich aan de rode bloedcellen en verdringt daarbij de zuurstof. Het vermogen van CO om dit te doen is 240 keer groter dan dat van zuurstof. Dit houdt in dat zelfs bij een hele lage dosering CO in de lucht er relatief veel CO in het bloed terecht kan komen, waardoor men vergiftigingsverschijnselen krijgt.

Symptomen koolmonoxidevergiftiging

De eerste symptomen van koolmonoxidevergiftiging zijn: hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid en vermoeidheid, ook voel je je verward, slaperig en krijg je een versnelde hartslag. Bij een hoge concentratie CO in de lucht raak je bewusteloos en loop je het risico te overlijden.

Wanneer bel je 112 en wanneer de huisarts?

Als de CO-melder afgaat en je voelt je niet goed, dan is het verstandig 112 te bellen. Indien nodig zal er een ambulance worden gestuurd. Mocht je zijn onderzocht in (of zijn meegenomen door) de ambulance, dan is het bellen van de huisarts niet meer nodig. Maar stel dat de CO-melder afgaat en je onderneemt zelf actie door te ventileren, je voelt je best goed en belt 112 voor de brandweer, dan is het verstandig om de huisarts te bellen en te overleggen. De huisarts kan namelijk – na onderzoek - beoordelen in hoeverre er sprake is van vergiftiging en of er maatregelen moeten worden getroffen.

Een onderschat gevaar

Brandweer Nederland organiseert regelmatig publiekscampagnes om mensen bewust te maken van het gevaar van koolmonoxide. Toch gaat het nog te vaak mis. We vroegen Jet Vroege van Brandweer Nederland waarom de risico’s met koolmonoxide zo onderschat worden.
Jet Vroege: “Koolmonoxide wordt nog altijd vooral gelinkt aan geisers en gaskachels, terwijl bijna de helft van de ongevallen met koolmonoxide juist door moderne cv-ketels wordt veroorzaakt. Veel mensen weten dit niet en denken dat ze geen risico lopen doordat ze geen geiser of gaskachel hebben. Een gevolg hiervan is dat men de noodzaak van het ophangen van koolmonoxidemelders niet inziet, met alle mogelijke gevolgen van dien. In februari 2018 start er weer een publiekscampagne in samenwerking met de Brandwonden Stichting om mensen bewust te maken van de gevaren rondom koolmonoxide.”

Zijn er nog andere zaken waar men zich niet voldoende van bewust is?

Vroege: “Een ander groot probleem is dat de symptomen vaak niet als zodanig worden herkend, ze lijken namelijk op vage griepklachten. Echter in plaats van griep kan dit een opeenstapeling zijn van een langzame maar constante blootstelling aan koolmonoxide. Bij hoge dosering ineens worden mensen direct onwel, maar bij blootstelling aan kleine hoeveelheden voor langere tijd valt het vaak niet op. Wat je dan bijvoorbeeld zou kunnen ervaren, is dat je ’s morgens wakker wordt en je nog erg moe voelt, een beetje zoals bij een beginnende griep. Je gaat naar je werk en voelt dat je daar toch wat opknapt, maar zodra je thuis bent, voel je je weer ziek. Dit zou dus kunnen duiden op een lekkage waarbij koolmonoxide vrijkomt. Uiteindelijk kan zo’n sluimerende dosis ook fatale gevolgen hebben. Het is daarom altijd goed om bij twijfel de GGD te benaderen om te vragen of ze een meting willen uitvoeren.”

Zijn er meer slachtoffers in een bepaalde tijd van het jaar?

Vroege: “Ja logischerwijs zou dat het stookseizoen zijn, wanneer de cv-ketel aan staat en ramen en deuren dicht blijven.”

Hoe voorkom je koolmonoxide in de woning?

Vroege: “Het advies vanuit Brandweer Nederland is om 24 uur per dag een ventilatierooster open te laten staan of een raam op een kiertje te zetten. Daarnaast moet de cv-installatie én het rookgasafvoerkanaal eens per jaar worden gecontroleerd.”

Koolmonoxide ondanks moderne en goed onderhouden cv-ketel

Eind 2015 meldde de Onderzoeksraad voor de Veiligheid dat ondanks de afname in aantallen van oude cv-installaties en geisers, het aantal gevallen van koolmonoxidevergiftiging niet afneemt. Hoe kan dat? Koolmonoxide ontstaat zoals eerder gemeld bij een niet volledige verbranding. Indien de installatie niet goed is afgesteld of achterstallig onderhoud heeft, kan dit voor grote hoeveelheden zorgen. Echter, elke ketel produceert altijd een beetje koolmonoxide omdat er nooit sprake van een volledige verbranding is. Juist daarom is een goed onderhouden en veilig rookgasafvoerkanaal zo belangrijk, dit zorgt ervoor dat die kleine hoeveelheid koolmonoxide veilig naar buiten wordt afgevoerd.
Marco van der Helm, teamleider branchemanagement UNETO-VNI: “Bij appartementencomplexen is vaak sprake van een collectieve rookgasafvoer, waarop per woning een cv-ketel is aangesloten. Dit brengt een extra gevaar met zich mee omdat de risico’s van koolmonoxide zich daar kunnen verplaatsen naar andere wooneenheden zonder dat de bewoner er zelf last van heeft. Wat in de praktijk helaas ook vaak voorkomt, is dat een eigenaar zijn cv-installatie laat vervangen, maar niet het rookgasafvoerkanaal laat controleren en/of vervangen omdat dit toch extra kosten met zich meebrengt. Een goede installateur zal altijd naar de rookgasafvoer kijken. Helaas zijn er nog installateurs die er geen aandacht aan besteden of bewoners die de extra kosten onnodig vinden. Het advies vanuit de branche is dat wanneer de ketel wordt vervangen, ook het rookgasafvoerkanaal, indien mogelijk, wordt vervangen. Doet men dit niet, dan kan het zijn dat, als het afvoerkanaal niet geschikt is voor de nieuwe ketel, er koolmonoxide bij een van de buren via het collectieve kanaal in de woning komt, met alle narigheid van dien.”

Hoe kunnen dit soort situaties dan evengoed ontstaan, als een goede installateur beter moet weten?

Van der Helm: “Dat is een hiaat in de wetgeving. Je ziet in bijvoorbeeld Engeland dat dit soort dingen wel afgedicht zijn met regelgeving. In Nederland valt daar nog wel het nodige te verbeteren, maar daar wordt vanuit de overheid in samenwerking met onder andere UNETO-VNI aan gewerkt.” [UNETO-VNI werkt aan een nieuwe uniforme kwaliteitsregeling die meer zekerheid moet bieden ten aanzien van de kwaliteit van onderhoud en installatie van verwarmingsinstallaties – RED A&E]
Met betrekking tot de veiligheid van rookgasafvoerkanelen en wat de VvE zelf kan ondernemen om dit op orde te krijgen en te houden, verwijzen zowel Jet Vroege als Marco van der Helm naar de Handreiking van het Ministerie van Binnenlandse Zaken - De veiligheid van collectieve rookgasafvoeren in woongebouwen. Deze is opgesteld voor VvE-bestuurders, VvE-beheerders en professionele verhuurders. De complete handreiking is te vinden op www.appartementeneigenaar.nl/koolmonoxide.

Wat te doen bij koolmonoxidevergiftiging?

– Zet alle ramen en deuren zo ver mogelijk open
– Waarschuw de huisgenoten
– Ga zo snel mogelijk naar buiten
– Voel je je niet goed? Bel 112 en volg de aanwijzingen
– Geen klachten? Raadpleeg ook dan altijd de huisarts